Giai thoại về Nguyễn Tuân

Trong thời gian công tác tại Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam, rồi Hội Liên hiệp Văn học – Nghệ thuật Việt Nam, tôi có nhiều dịp gặp nhà văn Nguyễn Tuân và cũng được nghe khá nhiều giai thoại về ông. Ông thường đến mượn sách tại Thư viện của Hội Liên hiệp và cũng nhiều khi đến chỉ để gặp gỡ, trò chuyện với bạn bè nghệ sỹ. Lúc còn khỏe, ông đi chiếc xe đạp mà mọi người vẫn nói đùa là xe đạp “cởi truồng” bởi nó không chuông, không phanh, không gác-đờ-bu… Sau này sức yếu, ông đi bộ, tay chống can, mái tóc dài bạc trắng xõa ra phía  sau, dáng đẹp lão và cương nghị lắm.

 

Nguyễn Tuân nổi tiếng là khó tính và cẩn thận khi sử dụng chữ nghĩa. Nhà văn Hoàng Thao có thời gian là biên tập viên của NXB Văn học cho tôi biết: Trong tập tùy bút “Sông Đà” khi tả dốc Ô Quy Hồ, Nguyễn Tuân viết: “Ngựa leo dốc phì rắm”. NXB sợ viết như thế tự nhiên chủ nghĩa, thuyết phục mãi ông mới chịu chữa thành: “Ngựa leo dốc móng gõ tóe lửa” nhưng xem ra vẫn khó chịu lắm! Lần ấy báo Văn nghệ đặt ông viết bài nhân dịp kỷ niệm năm chẵn thành lập Thủ đô Xôphia của nước bạn Bulgari, Nguyễn Tuân viết một bài tùy bút khá hay có tên “Hương hoa hồng Bun”. Ban biên tập ngại viết tắt như thế có thể bị hiểu lầm là không tôn trọng bạn, yêu cầu Nguyễn Tuân sửa lại, nhưng ông không chịu. Cuối cùng hai bên đi đến thỏa thuận, Nguyễn Tuân đồng ý thêm hai chữ “gari”, nhưng phải để trong ngoặc đơn. Tên bài tùy bút sau đó được in là: ” Hương hoa hồng Bun (gari)”, bài ở cuối trang 1 và tiếp vào trang trong. Trong chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ, tất cả các phương tiện thông tin đại chúng đều viết là Máy bay mỹ, riêng Nguyễn Tuân trong các tùybút của mình đều gọi là tàu bay Mỹ. Ông còn thói quen là quy giá trị nhuận bút ra phở: Quyển sách này trị giá X bát phở, tùy bút kia được trả y bát phở… Đó là những chuyện có thật về cá tính và thói quen của Nguyễn Tuân mà tôi được nghe kể lại và có khi được chứng kiến. Nhưng công tác ở nơi “lui tới đi về” của giới văn nghệ sĩ, tôi còn được nghe khá nhiều giai thoại về Nguyễn Tuân và điều thú vị là có nhiều giai thoại ông không hề được biết. Trong những lúc hai bác cháu nói chuyện, tôi đã kể cho Nguyễn Tuân nghe giai thoại về ông. Ông tỏ vẻ ngạc nhiên và thú vị lắm, lần nào cũng: Ồ, à! Họ nói về mình thế à! Rồi ông cười, nụ cười mới hồn hậu làm sao, cái vẻ tinh quái và khinh bạc thường thấy ở ông dường như biến mất…

Nhân dịp đầu xuân, xin ghi lại một số giai thoại về Nguyễn Tuân mà chúng tôi đã kể cho ông nghe lúc sinh thời:

Con gái nhà văn Nguyễn Tuân hẹn người yêu đến nhà để bố gặp mặt. Lần đầu tiên ra mắt bố vợ tương lai, Anh chàng chỉ sợ muộn giờ nên nhảy 3 bước một làm chiếc cầu thang gỗ cũ kỹ rung lên bần bật. Đến cửa, anh vừa thở, vừa gõ cửa. Người ra mở cửa chính là nhà văn Nguyễn Tuân, ông liếc nhìn anh chàng từ đầu đến chân, rồi lẳng lặng đi vào, vừa đi vừa thủng thẳng: “Đi với đứng, cứ rầm rầm như thằng ăn cướp!”.

Lần sau đến nhà, anh rút kinh nghiệm đi thật sớm, bước lên cầu thang nhẹ nhàng, hầu như không gây ra tiếng động. Anh sẽ sàng gõ cửa. Người mở cửa lại là nhà văn Nguyễn Tuân. Ông lại liếc xéo anh từ đầu đến chân rồi lẳng lặng đi vào, vừa đi vừa lẩm bẩm: “Đi với đứng, cứ rón ra rón rén như thằng ăn trộm!”.

Nghe nói sau lần ấy, anh chàng sợ không dám đến nữa.

Láng giềng của nhà văn Nguyễn Tuân một bên là ông thợ gò, bên kia là ông thợ rèn. Hai ông suốt ngày gõ đập chí chát đến đinh tai nhức óc, khiến nhà văn Nguyễn Tuân không viết lách gì được, nhiều hôm phải đợi đến đêm khuya ông mới có thể ngồi vào bàn làm việc. Một hôm sáng sớm đã thấy ông thợ rèn sang nhà Nguyễn Tuân:”Hôm nay em xin phép bác cho em được chuyển nhà!”. Nhà văn Nguyễn Tuân mừng lắm, bởi bớt được tiếng động ầm ĩ một bên nhà, nhưng mặt vẫn tỏ ra rầu rầu tiếc nuối người bạn láng giềng lâu năm.

Vừa lúc ấy, ông thợ gò cũng sang xin phép được chuyển nhà. Đồ đạc của hai nhà hàng xóm đã được khuân ra để đầy sân. Nguyễn Tuân không giấu được nỗi vui mừng: Thế là từ nay tha hồ yên tĩnh, tha hồ mà làm việc. Và ông đã lánh đi cả ngày hôm ấy vì sợ để lộ ra nỗi vui mừng mà đáng ra phải bịn khi chia tay.

Buổi chiều về đến nhà, Nguyễn Tuân thấy đồ đạc ngoài sân đã được thu dọn hết. Nhưng ông bỗng choáng váng vì mình đã mừng hụt: Thì ra ông thợ gò đã chuyển sang nhà ông thợ rèn, còn ông thợ rèn lại tiếp quản nhà ông thợ gò.

Năm ấy nhà văn Nguyễn Tuân tròn 60 tuổi, Hội Nhà văn Việt Nam dự định tổ chức lễ mừng thọ ông thật trọng thể. Giấy mời bạn bè, quan khách đã được gửi đi, bia hơi, bánh kẹo đã được lo liệu đầy đủ.

Đúng ngày kỷ niệm, phòng họp của Hội Nhà văn được trang hoàng lịch sự, các dãy bàn được phủ khăn trắng muốt, quan khách đã có mặt đông đủ, chỉ còn thiếu có nhà văn… Nguyễn Tuân. 5 phút, rồi 10 phút trôi qua. Mọi người đều lo lắng không biết có sự cố gì, nhưng vẫn ráng đợi. Đúng 30 phút sau, thấy cháu gái nhà văn Nguyễn Tuân lễ mễ xách làn đến:

– Thưa các ông, các bà! Ông cháu xin lỗi vì bị cảm đột ngột không đến dự được, ông cháu bảo phần của ông cháu, các ông, các bà bỏ vào cái làn này để cháu mang về cho ông cháu.

Mọi người vừa bực vừa buồn cười. Ông Nguyễn lại chơi khăm chúng mình đây. “Đất không chịu trời thì trời chịu đất”, Ban tổ chức đành gói ghém bánh kẹo lại rồi mời mọi người đến nhà Nguyễn Tuân và tổ chức kỷ niệm ngay tại đấy.

Khi mọi người đến nhà, Nguyễn Tuân ra mở cửa và tỏ vẻ ngạc nhiên: “Quý hóa quá, các anh các chị đến chơi lại còn cho nhiều bánh kẹo thế này!”.

Về di chúc của nhà văn Nguyễn Tuân, người ta có nhiều lời đồn đại. Người thì bảo, ông yêu cầu đốt cho ông hình nộm một nhà phê bình, để xuống dưới đó ông sẽ hỏi: Xuống đây rồi, ông đã nói thật chưa? Người lại bảo ông để lại một danh sách: Những người nhất thiết không được đến dự lễ tang, những người đến cũng được mà không đến cũng được và cuối cùng là danh sách những người nhất thiết phải có mặt trong tang lễ thì ông mới nhắm mắt được.

Chuyện đến tai Nguyễn Tuân, ông bảo: Mọi lời đồn đều không đúng. Mình di chúc lại thế này: Số tiền các cơ quan, đoàn thể dự định mua vòng hoa và để vào phong bì viếng mình, xin dùng để mua một téc bia, mời anh em bè bạn uống bia, mừng cho Nguyễn Tuân về cõi vĩnh hằng.